ප්රතිපත්ති පර්යේෂණ කණ්ඩායම ( Policy Research Group- POREG) නම් ස්වාධීන පර්යේෂණ සංසදයක් පසුගියදා තම වෙබ් අඩවියේ ශ්රි ලංකාව සහ චීනය අතර පවතින රාජ්ය තාන්ත්රික සහ අර්ථික සබඳතා පිළිබඳව වර්තමානය විවරණය කරමින් ලිපියක් පළ කළේය. එහි ශීර්ෂයෙහි සිංහල අරුත වූයේ ශ්රි ලංකාව සහ චීනය අතර මධුසමය අවසන්ද? යන්නය. ඒ සඳහා ඔවුන් පාදක කර ගෙන තිබුණේ මෑත කාලීනව ශ්රි ලංකාව සම්බන්ධයෙන් චීනය විසින් එල්ල කරන ලද බලපෑම්වල පසුබිම සහ ශ්රි ලංකාව ඒ හමුවේ දක්වන ලද ප්රතිචාරයන්ය.
එම කණ්ඩායම සඳහන් කර තිබුණේ ශ්රී ලංකා ආර්ථිකමය “නිර්වාණයකින්“ තෘප්තිමත් කරන තත්වයක සිටි චීනය අද කොළඹට නොගැලපෙන්නකු ලෙස පෙනී සිටින බවයි. මේ මධුසමය කෙළවර වන තැනට සබඳතාව පළදු කළේ චීනයෙන් පැමිණි කාබනික පොහොර තොගය ප්රතික්ෂේප වීමෙන් පසුව බව එම පර්යේෂණ කණ්ඩායම පවසයි.
“ලංකාවේ දුක්ඛිත තත්ත්වය ගැන කිසිඳු සැලකිල්ලක් නොදක්වන චීනය ෂේක්ස්පියරියානු ෂයිලොක්ට වඩා නරක බව ඔප්පු වී ඇති බව” නම හෙළි කිරීමට අකමැති ප්රවීන ලංකා රාජ්ය තාන්ත්රිකයෙකු උපුටා දක්වමින් එම ලිපියෙහි සඳහන් කර ඇත. ඔහුගේ අදහස වී ඇත්තේ මෙහි වරද පැටවිය යුත්තේ බීජි වෙත බවය.
ණය දෙන්නෝ අතීතයේද සිටියහ. අනාගතයේදී ද එවැන්නන් සිටිනු ඇත. නමුත් මෙවැනි ණය දෙන්නන් අතර ජනාධිපති ෂී-ජින්පින්ග් පාලනය තරම් අසංවේදී හා අදූරදර්ශී කිසිවකු නොසිටිනු ඇතැයි දිගු කලක් කොළඹ රැඳී සිටින මේ රාජ්ය තාන්ත්රිකයා පවසා ඇත.
ඉන්දියන් සාගරයේ මූලෝපායික ආධිපත්යය සඳහා කොමියුනිස්ට් චීනය සතුටු කිරීමට තම මාර්ගයෙන් බැහැරව ගිය රාජපක්ෂවරුන්ගේ මූලික අවශ්යතා විසඳීමට ෂී පාලනය අපොහොසත් වී ඇති බව රාජ්ය තාන්ත්රික නිරීක්ෂකයෝ ඒකමතිකව කියති.
බීජිං හි එක තීරුවක් එක මාවතක් (Belt and Road Initiative (BRI) නමින් හැඳින්වෙන ඇමක් මගින් කොළඹ ණය උගුලක පැටලී ඇත. ආපසු ගෙවීම් ප්රතිව්යුහගත කිරීම සඳහා ශ්රි ලංකා ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මහතා පසුිය මාසයේදී ශ්රි ලංකාවට පමිණි චීන විදේශ අමාත්යවරයා වෙත රාජ්ය තාන්ත්රික මට්ටමේ ඉල්ලීමක් කලේය. එහෙත් මේ ඉල්ලීම සම්බන්ධයෙන් චීනය ප්රතිචාර දැක්වූයේ නෑසු කන්ව හිඳීමට සමාන ප්රතිචාරයක් දක්වමිනි.
චීනය සමඟ ශ්රී ලංකාව දරන උත්සාහය පෙන්නුම් කරන්නේ බීජිං තමන්ගේම මූලෝපායික අවශ්යතා ප්රවර්ධනය කිරීමේදී කිසිවක් නොසලකන බවයි. රියදුරු අසුනේ සිටින රාජපක්ෂ පවුල සමඟ සමීප සබඳතාවක් ගොඩනඟා ගැනීමට චීන නායකත්වය සමත් වූ නමුත් මෙම මිත්රත්වය තනි මාවතක් බවට පත් වූ බව එම වාර්තාව පෙන්වා දී ඇත.
මානව හිමිකම් රැකීම පිළිබඳව දුර්වලතා දක්වන බවට ජාත්යන්තරය තුළ පිළිගැනීමක් පවතින රටවල් හමුවේ චීන කරන්නේ කරට අත දමා ගැනීමකි. එය ඔවුන්ගේ බලය පතුරුවා හැරීමේ එක් ක්රමෝපායයක් ලෙස ඇතැම්හු දකිති. ජාත්යන්තර වශයෙන් මෙම රටවල් හුදකලා වන විට චීනය මෙම රටවල පාලකයින් වෙනුවෙන් පෙනී සිටී. ඔවුන්ට ජාත්යන්තර පිළිගැනීමක් ලබා ගැනීමට උපකාරී වන අතර පසුව BRI වැනි ව්යාපෘති යටතේ ආර්ථික ආධාර ලබා දෙන බවට පොරොන්දු වෙමින් ඔවුන් උගුලට හසු කර ගනී.
ප්රජාතන්ත්රවාදී ව්යාපාරය ම්ලේච්ඡ ලෙස මර්දනය කිරීම නිසා ජාත්යන්තර ප්රජාව මිලිටරි ජුන්ටාව මගහරින විට චීනය එම ප්රතිපත්තියම මියන්මාරයේ සාර්ථකව අනුගමනය කර ඇත.
එම ප්රතිපත්තියම චීනය ඇෆ්ගනිස්ථානයේදී උත්සාහ කරමින්, අප්රකට තලේබාන් පාලන තන්ත්රයට සහයෝගය ලබා දෙමින්, ජාත්යන්තර ප්රජාව තුළ යම් ගෞරවනීයත්වයක් ලබා ගැනීමට එයට උපකාර කරයි; සහ ඒ සමගම ලාබදායී ඛනිජ නිධි පාලනය කිරීම සහ BRI ඉස්ලාමීය එමීර් රාජ්යය දක්වා ව්යාප්ත කිරීම හෙමින් සීරුවේ කරගෙන යයි.
අද වන විට ඒක මාන ශ්රී ලංකා-චීන සබඳතා හෙළිදරව් වී ඇත. චීනය ශ්රී ලංකාව ණය උගුලකට ඇද දැමූ බවට කොළඹ චෝදනා කරයි.
ශ්රී ලංකා-චීන සබඳතා 2007 දී මල්පල ගැන්වීමට පටන් ගත් අතර ශ්රී ලංකාව ජාත්යන්තර වශයෙන් හුදකලා වීමත් සමඟ ජනාධිපති ෂී ජින්පින්ග් 2014 දී කොළඹට ගොස් හම්බන්තොට වරාය සංවර්ධනය කිරීම ඇතුළු දැවැන්ත ණය සහ ආයෝජන ලබා දුන්නේය. රාජපක්ෂලා හම්බන්තොට වරාය නව වරාය මර්මස්ථානයක් ලෙස ප්රක්ෂේපණය කළ නමුත් එය අවසානයේ සුදු අලියෙකු බවට පත්විය. ණය ආපසු ගෙවීමට අපොහොසත් වීම ස්වභාවික නිගමනයකි. ඩොලර් බිලියන 1.2 ක ණය හුවමාරු කිරීමේ ගනුදෙනුවකින් 99 අවුරුදු බදු පදනම මත චීනය හම්බන්තොට පාලනය ලබා ගත්තේය.
දැන් හම්බන්තොට වරාය නැගී සිටින්නේ, දරාගත නොහැකි ණය බර කුඩා ආර්ථිකයන් මත පැටවීම සහ දැඩි ලෙස අවශ්ය ඇප දීමේ දුම් තිරය යටතේ, උපායමාර්ගිකව ස්ථානගත කර ඇති යටිතල පහසුකම්වල පාලනය අත්පත් කර ගැනීම සඳහා කපටි චීන ජාතිකයන් පිළිබඳ අමන කතාවක් බව එම වාර්තාව සඳහන් කරයි.
කෙසේ වුවද මේ නවිට ශ්රි ලංකාවටද මෙම මිතුරාගේ වේශය පිළිබඳව යම් අවබෝධයක් මෝදු ව තිබේ. චීන විදේශ අමාත්ය වැන්ග් යී 2022 ජනවාරි දෙවන සතියේ ශ්රී ලංකාවට පැමිණියේ කඩා වැටෙන සබඳතාවයක් බේරා ගැනීම සඳහා ය. මෙම සංචාරය “බීජිං හි ප්රමුඛතා ඉතා පැහැදිලිව පෙන්නුම් කරයි: එය දකුණු ආසියාව සහ ඉන්දියන් සාගරය කෙරෙහි අවධානය යොමු කරයි”,ඩිප්ලෝමැට් (ජනවාරි 10, 2022) වෙත ලිපියක් ලියමින් මේ පිළිබඳව මොහොමඩ නසේන් නැමති විදේශ විචාරකයා සඳහන් කොට තිබුණි.
ශ්රී ලංකාව උග්ර විදේශ විනිමය අර්බුදයකට මුහුණ දී සිටින අතර කඩිනමින් නැවත ගො එමේදී ණය සහන හෝ ප්රතිව්යූහගත කිරීම් අතිශයින් වැදගත්ය. දිවයිනේ විශාලතම ණය දෙන්නා චීනය බැවින් ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මහතා වැන්ග් යී සමඟ ප්රශ්නය මතු කළේය.
එහෙත් චීන විදේශ අමාත්යවරයා දැඩි විදේශ සංචිත අර්බුදයක සිටින හ්රි ලංකාවට කිසිදු විවේකයක් ලබා දුන්නේ නැත. ඇත්ත වශයෙන්ම, ඔහු චීන විදේශ කාර්යාලයේ මාධ්ය ප්රකාශක වැන්ග් වෙන්බින් විසින් අනවශ්ය දේශනයක් ඉදිරිපත් කිරීමත් සමඟ ශ්රී ලාංකීය ආත්ම ගෞරවයට හානි වූ බවක් පෙනෙන්නට තිබුණි.
“චීනය”, “ශ්රී ලංකාවේ ආර්ථික හා සමාජීය සංවර්ධනය සඳහා උපරිමයෙන් සහාය ලබා දී ඇත. ඉදිරියේදීත් අපි එසේ කරනවා.” ශ්රී ලංකාව සිය “තාවකාලික දුෂ්කරතා” ඉක්මනින් ජය ගනු ඇතැයි ඔහු යහපත් බලාපොරොත්තුව පළ කළේය.
පර්යේෂණ ප්රතිපත්ති කණ්ඩායම චීනය හඳුන්වන්නේ බම්බු ධනපතියා (Bamboo Capitalist) ලෙසය. කෙසේ වෙතත් මේ වනවිට ශ්රි ලංකාව මුහුණ දෙන දුෂ්කරතා භයානක ලෙස පෙනේ. චීනයට පමණක් ඩොලර් බිලියන දෙකකට ආසන්න මුදලක් ශ්රී ලංකාව වහාම ආපසු ගෙවිය යුතුය. Nikkei Asia ට අනුව, මෙම වසරේදී එහි ස්වෛරීත්ව බැඳුම්කර ණය ගෙවීම සඳහා ඩොලර් බිලියන 4.5 ක් පමණ ගෙවීමට අපේක්ෂා කෙරේ. විදේශ ණය බැඳීම් ඩොලර් බිලියන 7 කට වඩා වැඩි වනු ඇත.
ණය ගෙවීමට කොළඹට ඇති හැකියාව පිළිබඳව ශ්රේණිගත කිරීමේ ආයතන බරපතල සැක පහළ කර ඇත.විදේශ විනිමය අර්බුදය හිඟ සින්ඩ්රෝමය ඇති කර ඇත. දැන් ශ්රි ලංකාවට කන්න නැත. විදුලිය ජනනය කිරීමට සහ ප්රවාහනයට ඉන්ධන නැත. කර්මාන්තවලට අවශ්ය අමුද්රව්ය නැත. . ආනයන සීමා කිරීම් නිසා පිසින ගෑස් සැපයුමට තර්ජනයක් එල්ල වී ඇත.
මෙම අඳුරු පසුබිමට එරෙහිව, Qingdao Seawin Biotech සමූහයේ, ශ්රී ලංකාවට එරෙහිව ආර්ථික සම්බාධක සඳහා වන ව්යාපාරය බීජිං කොළඹ තුවාලයට ලුණු අතුල්ලන්නාක් මෙන් පැමිණ තිබේ.
ගුණාත්මක සලකා බැලීම් මත ඩොලර් මිලියන 6.9ක් වටිනා කාබනික පොහොර ටොන් 20,000ක් කොළඹ විසින් ප්රතික්ෂේප කර ඇති බැවින් එහි ඉල්ලුම අඩු වී ඇත. එය Qingdao Seawin Bio-tech සමූහයෙන් ඩොලර් මිලියන 49.7 ක මිලකට කාබනික පොහොර ටොන් 99,000 ක් මිලදී ගැනීමට කොළඹ සැලසුම් කර ඇති පළමු තොගය වේ.තනි මනසකින් ලාභ ඉපයීමේදී, මුහුදු පැලෑටි මත පදනම් වූ පොහොර පිළිබඳ විශේෂඥ චීන සමාගම ලංකා පැමිණිල්ලට සවන් දීමට කැමති නැත.ඔවුන් ඒ වෙනුවට කරන්නේ බෞද්ධ බහුතර දූපත් ජාතියට පාඩමක් උගන්වන ලෙස බීජිංහි දේශපාලන ස්වාමිවරුන්ගෙන් ඉල්ලා සිටීමයි. කෙසේද? ලංකා තේ ආනයනය සීමා කර ලංකාව ලේ ගලනයකට ලක් කරනු.
කාබනික පොහොර පිළිබඳ මතභේදයෙන් පසුව අත්විඳින ලද කීර්ති නාමය අහිමි වීම සඳහා” ඩොලර් මිලියන අටක වන්දියක් ඉල්ලා සිටියේය. එහෙත් රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව විදේශ අමාත්ය වැන්ග් යීගේ සංචාරය ආසන්නයේ ඩොලර් මිලියන 6.7 ක බිල පියවා ගත්තේය.එය චීන පීඩනනයට හිස නවන ලද දෙවැනි අවස්ථාවක් ලෙස ද ඩිප්ලොමැට් වෙබ අඩවියේ පළ වූ ලිපියක් මඟින් කියාපෑවේය.
මේ වන්දිය ගෙවන්නට ශ්රි ලංකාව කල්පනා කළේ කරුණු දෙකක් මත බව මෙම පර්යේෂකයන්ගේ විග්රහයයි. එයින් එකක් වන්නේ විෂ පොහොර නිසා ඇතිවෙන රාජ්ය තාන්ත්රික ගඳ නැති කර ගැනීමය. අනෙක ණය සහනය ඉල්ලීමට මත්තෙන් ශ්රි ලංකාවට එන චීන විදේශ ඇමතිවරයාගේ සිත් ඇදගැනීමය. එහෙත් මේ ප්රාර්ථනාව මල්ඵල ගැන්වුණේ නැත.
චීන සමාගම එක් අතකින් බේරුම්කරණ වැඩපිළිවෙළකට ගොස් ඇත. අනෙක් අතින් කොළඹ පෝට් සිටි ව්යාපෘතියේ ආයෝජනය ඇමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන 1.4කට අඩු කොට ඇත.
ඇත්ත වශයෙන්ම, සීවින් බයෝටෙක් පොහොර සමාගම ශ්රී ලංකාව ජාත්යන්තර බේරුම්කරණයට ඇදගෙන ගියේය. මිත්ර රටකින් සමාගමක් බලාපොරොත්තු නොවූ නිර්භීත පියවරක් ලෙස, Qingdao Seawin Biotech සමූහය ශ්රී ලංකාව කෙරෙහි විශ්වාසය නොතබන ලෙස අනෙකුත් චීන සමාගම්වලට බලපෑම් කර ගනුදෙනු කිරීමට පෙර කල්තියා ගෙවීම් ලබා ගන්නා ලෙස ඔවුන්ට උපදෙස් දී ඇත. දැන් තවත් චීන ව්යාපාරයක් වන කොළඹ වරාය නගර සංවර්ධන ව්යාපෘතිය ඩොලර් බිලියන 1.4 දක්වා කපා හැර ඇති බව එම සමූහය දක්වයි.එයින්ද චීනය ඇතැම් විට බලාලොරොත්තු වන්නේ ඔවුන්ගේ ව්යාපෘතිය තුලට අනුගත නොවුවහොත් ඉදිරියටත් කොළඹ ආර්ථික තුවාලයේ දැවිල්ල වැඩි කරවන බීජිං ලුණු ඇතිල්ලීමක් වේ ද යන්න ගැටලුවකි.