අද පකිස්තානයට නිවාඩු දිනයකි. ඔවුන් ඒ නිවාඩුව ගන්නේ ජම්මු කාස්මීර් වැසියන් වෙනුවෙනි. වෙනම රාජ්යයක් වෙනුවෙන් සටන් වදින කාශ්මීර වැසියන් වෙනුවෙන් සහයෝගිතාව පළ කිරීමේ සැසියක් ලෙස ඔවුහු 2004 වසරේ සිට කාශ්මීර සහයෝගිතා දිනය ලෙසින් එදින නිවාඩුවක් ලැබ කාස්මිරයේ වෙනම රාජ්ය සිහිනයට පණ දෙති. ජම්මු කාෂ්මීර් මේ වනවිට ඉන්දියාවේ වෙනම ප්රාන්ත පාලනයක් බවට පත්ව ඇත. එහෙත් බංග්ලාදේශය සහ පකිස්තානය වෙනම රාජ්යයක් කෙරෙහි කාෂ්මීර සටන්කාමියෝ මේ වනවිට සිහින මවති.
පකිස්තානය මේ සටනට සහය දෙන ප්රධාන රාජ්යයකි. පකිස්තානයේ ජමාතේ ඉස්ලාම් නායකයකු වූ ක්වාසි හුසේන් අහමඩ් විසින් මෙය යෝජනා කරන ලද්ද් 1990දීය. ජමාතේ ඉස්ලාම් සංවිධානවල සහයෙන් බලයට පැමිණි නවාස් ෂෙරීෆ් මේ අදහසට ජීවය දුන් අතර එහි ප්රතිඵලයක් ලෙස අවසානයේ 2004 දි මෙම දිනය පකිස්තානයේ ජාතික නිවාඩු දිනයක් වට පත් විය.
ඒ අනුව අද පකිස්තානුවෝ කාෂ්මිරයේ වෙනම රාජ්යයක් වෙනුවෙන් ඉන්දීය විරෝධී සටන් පාඨ අතට ගන්නා දිනයකි.
මේ සංකේතාත්මක අරගලයේ අරමුණ දකුණු ආසියානු කලාපය තුළ තවත් අලුත් රාජ්යයක් නිර්මාණය කිරීමය.
එය වර්තමාන සංදර්භය තුළ කෙතම් දුරට ප්රයෝගිකද යන්න පිළිබදව විමසිය යුතු සාධක ගණනාවකි.
1947, 1965 සහ 1999 යුද්ධ තුනක් ඇතුළුව – ඉන්දියාව සහ පකිස්ථානය අතර සෑම ගැටුමකම පාහේ කේන්ද්රස්ථානය වී ඇත්තේ කාශ්මීර නිම්නය සහ ඒ අවට ප්රදේශයයි. බ්රිතාන්ය යටත් විජිතවාදය විසින් නිර්මාණය කරන ලද දකුනු ආසියාතික ප්රශ්නවලින් එකක් වුවද බ්රිතාන්යය හැකි ඉක්මනින් අත සෝදා ගත්තේය. නමුත් 2019 වසරේ කාශ්මීරයේ අර්ධ ස්වයං පාලනයේ සහතිකය වන ඉන්දීය ව්යවස්ථාවේ 370 වැනි වගන්තිය අහෝසි කිරීම තුළ සිදුවූයේ මේ අර්බුදයේ පැරණි සාමාජිකයකු වන චීනයට වඩා ප්රබල භූමිකාවක් ගැනීමට ඉඩ ලබා දීමය.
අද ද පකිස්තානය තුළ කාශ්මීර අර්බුදය ඇවිස්සීමේ පෙට්රල් ගසන්නේ චීනයය.
ඉන්දියාව භූමිය තුළ කාශ්මීර ප්රශ්නය දකින්නේ තනිකරම දේශීය ප්රශ්නයක් ලෙසය. ප්රශ්නයේ මූලයන් ප්රාන්තයේ මූලාරම්භය දක්වා දිව යයි. හින්දු පාලකයෙකු සිටින මුස්ලිම්-බහුතර ජනගහනයක්, අධිරාජ්යයේ පසුබැසීමේදී, මුලින් ඉන්දියාව සහ පකිස්ථානය අතර පැති තෝරා ගැනීමට බල කරනවාට වඩා තනිවම රාජ්යවයක් ගොඩ නැගීමට උත්සාහ කළේය. නමුත් ඉන්දියාවෙන් වෙන්වූ එය මුස්ලිම්වරුන්ගේ නිජබිමක අනන්යතාව මත නිර්මාණය වූ පාකිස්තානයට බහුතර මුස්ලිම් පිරිසක් සිටින කාශ්මීරය එකතු කර ගැනීමේ තදබල අදහසක් තිබිණි. ඉන්දියාවට, හින්දු නායකයෙකු සහිත මුස්ලිම් රාජ්යයක් පැවතීම තොප්පියට ගැලපෙන පිහාටුවක් වැනි විය.
කෙසේ වුවද ජම්මු කාශ්මීර පුදේශය අවසානයේ ඉන්දියාව සන්තක විය. එහෙත් ප්රශ්නය විසඳී තිබුණේ නැත. ඉන්දීය දේශපාලනඥයන්ගේ විලාප නොතකා, කාශ්මීරය 1947 සිටම ජාත්යන්තර ප්රශ්නයක් වී ඇත. පළමු යුද්ධයෙන් වසර 10 කට පමණ පසු, 1957 දී, අගමැති ජවහර්ලාල් නේරුගේ දකුණත වන් වූ වී.කේ. ක්රිෂ්ණ මෙනන්, කාශ්මීරය සම්බන්ධයෙන් ඉන්දියාවේ ස්ථාවරය පිළිබඳව එක්සත් ජාතීන්ගේ ඉතිහාසයේ දීර්ඝතම දේශනය කළේය. කාශ්මීරයේ ස්වෛරීභාවය සම්පූර්ණ කිරීමට ඉන්දියාවට නීත්යානුකූල හිමිකම් ඇති බවත් ජාත්යන්තර අධිකරණය වැනි ජාත්යන්තර ආයතනවලට ප්රශ්නය විනිශ්චය කිරීමට ඉඩක් නොමැති බවත් ඔහු තර්ක කළේය. මෙනන්ගේ කතාවට සහ යටින් පවතින පරමාදර්ශවලට ඉන්දියාවේ බොහෝ දෙනාගේ සහයෝගය ලැබුණු අතර ඔහුව කාශ්මීරයේ වීරයා ලෙස නම් කරන ලදී.
එහෙත් මෙයට බාහිර බලවේගවලින් එල්ල වූ සුළං නිසා ප්රශ්නය ජාත්යන්තරකරණය විය. ගැටලු, ජාත්යන්තරකරණය වූ පසු, කලාතුරකින් තනිකරම දේශීය හෝ ද්විපාර්ශ්වික අවශ්යතා බවට පත් වේ. එහෙත් රාජ්යය තවත් පලස්තීනයක් බවට පත්වීම වැලැක්වීමට ඉන්දීය නායකයෝ නිතරම උනන්දු වූහ. එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේදී කාශ්මීරය වරින් වර කැඳවනු ලැබේ යන අර්ථයෙන් ඔවුන් සම්පූර්ණයෙන් සාර්ථක නොවූවත්, බොහෝ මහජන සහ දේශපාලන හෘද සාක්ෂිය තුළ මෙම ප්රශ්නය කිසි විටෙකත් පලස්තීනය තරම් විශාල නොවූ අර්ථයෙන් ඔවුන් අර්ධ වශයෙන් සාර්ථක විය.
පකිස්තානය දිගුකාලීන මිත්ර සබඳතාවක් ඇති චීනය මේ පිලිබඳව උනන්දු විය .
1963 දී පකිස්තානය චීනය සමඟ සබඳතා තර කර ගැනීම පුදුමයක් නොවේ. අද ඔවුන්ගේ සබඳතා චිනය අද යන වේගවත් ගමනේ කාපට් දැමූ පාරක් බවට පත්ව ඇත. චීනයේ ආර්ථික සහ බල ව්යාප්තිය ිලිබ ඳ බෙල්ට් ඇන්ඩ් රෝඩ් වැඩ සටහනේ තීෘරණාත්ක සාදඛයක් බවට පත්ව ඇත්තේ පකිස්තානයයි. පකිස්තානය වැඩි බරක් ඇති ජම්මු කාහ්මීරය නිදහස් රටක් බවට පකත් වන්නේ නම් එයද චීනයට තම දකුනු ආසියානු ගමන් මඟ තුළ සිතා ගත නොහැති කරමේ ආශිර්වාදයකි.
එම තීරණය ඵල දරා ඇත්තේ ඉන්දියාවේම ක්රියාවන් නිසා නොවේ. ඉන්දීය ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාවේ 370 වැනි වගන්තිය අවසන් කිරීම, ජම්මු සහ කාශ්මීරයේ ස්වයං පාලනය පිළිබඳ, ඉන්දියාවේ පාලක භාරතීය ජනතා පක්ෂයට දිගුකාලීන ඉලක්කයක් වී ඇති අතර, එම පක්ෂය 2014 සහ 2019 දී අඛණ්ඩව විශාල ජයග්රහණ දෙකක් ලබා ගත්තේ මෙම ප්රශ්නය සම්බන්ධයෙන් එහි ස්ථාවරය පදනම් කරගෙන ය. . 2019 අගෝස්තු මාසයේදී, ඉන්දීය පාර්ලිමේන්තුව 370 ව්යවස්ථාව අවලංගු කිරීමට ඡන්දය ප්රකාශ කළේය. එය කාශ්මීරය තුළ බලවත් ලෙස සලකනු ලැබීය . එය ඉන්දියාවේ පාලනය තවදුරටත් තහවුරු කරමින් ජම්මු සහ කාශ්මීරය සහ ලඩාක් යන ප්රාන්ත දෙකට භූමි ප්රදේශය බෙදා ඇත.
පකිස්ථානයට මෙම පියවර කෝපයෙන් පිපිරීමට හේතුවක් විය. එය චීනයට ද ප්රශ්නය කෙරෙහි දැඩි උනන්දුවක් ඇති කළේය. රාජ්ය තාන්ත්රික හේතූන් මත මෙන්ම දේශීය හේතු මත චීනය තම මිත්රයා සමඟ එකඟ විය. ලඩාක් නව භූමි ප්රදේශයේ කොටසක 1963 දී ගිවිසුමෙන් පකිස්තානය චීනයට ලබා දුන් ඉඩම් අඩංගු වේ. එම ලිපිය අවලංගු කිරීම සහ නව රාජ්යය පිහිටුවීම යන දෙකම චීනය දකින්නේ යම් ආකාරයක ආක්රමණශීලී බවක් ලෙස ය
මුස්ලිම් බහුතරයක් වෙසෙන චීනයේ ෂින්ජියැන්ග් කලාපයේ උයිගර් සුළු ජාතීන්ට සැලකීම සම්බන්ධයෙන් ලොව පුරා විවේචනවලට මුහුණ දී චීනය මේ ගැටලුව තුළ දී ද හැසිරෙන්නේ විශේෂයෙන් ආසියානු කලාපය තුළ අබියෝගාත්මක ලෙස තම බලය තහවුරු කිරීමය. ඔවුන් මේ වනවිටත් පකිස්තානය තුළ තීරණාත්මක භූමිකාවකට අවතීර්ණ වී ඇත. එය සෘජුව මෙන්ම වක්රවද කාශ්මීරය බෙදා වෙන් කොට පකිස්තානයටත් නැති ඉන්දියාවටත් නැති භූමියක් බවට පත්වීමේ වාසිය ඇත්තේ බලලෝභී සුලුතර කාශ්මීර බෙදුම්වාදී නායකයන්ට සහ චිනයටය.
වර්තමානයේ පවතින ලෝක ආර්ථික ප්රවණතා තුළ රටවල් බෙදනවාට වඩා එක්වන තරමට ශක්ති සම්පන්න සහ ලෝක ආර්ථිකය තුළ වාසිදායක පසුබිමක් නිර්මාණය කර ගත හැකිය. මේ වනවිට ලෝකයේ බහුජාතික සමාගම් පවා අලුතින් කොටස්වලට කැඩීම වෙනුවට බලන්නේ එකතු වී තම ව්යාපාර කොටස වැඩි කර ගැනිමටය. එහි වාසිය මෙම සමාගම්වල කොටස් හිමියන්ට සහ සේවකයන්ට ලැබෙන සේ රටකද එක් විමේ සමස්ත වාසිය ලැබෙන්නේ එම රටේ ජනතාවටය. මේ අනුව බලන කල මේ මොහොතේ පකිස්තානය හෝ චීනය හෝ ඉන්දියාව කළ යුත්තේ ජම්මු කාශ්මීරය වෙනම රටක් බවට පත් කොට අසරණ කිරීම නොව ඒ ප්රදේශයේ ආර්ථික විභවයන් කලාපයේම සෞභාග්යයට සේම ආරක්ෂාවට යොදා ගැනීමය.