බෞද්ධ දර්ශනය ඉන්දියාවේ උපත ලැබුවද පසුකාලීනව එම දර්ශනය අග්නිදිග ආසියාවේ සාරවත් භූමි සොයා ගිය අතර එය සියවස් ගණනාවක් පුරා කළාපයේ සමාජ- ආර්ථික දේශපාලන සංස්කෘතිය හා දාර්ශනික ව්‍යුහයන් හැඩගැන්වීමට සමත්විය.
අග්නිදිග ආසියාවේ සහ ඉන්දියාවේ බුද්ධාගම අතර ඇති සම්බන්ධතාවට සහශ්‍ර දෙකක ඈත ඉතිහාසයට ගෙන යන අතර එහිදී එම කාලය තුළ ඇති වූ වෙනස්විම් අභියෝග වලට ඉතා සාර්ථකව මුහුණ දීමට හැකියාව ලැබිණි. මෙහිදී මෙම සම්බන්ධතා ඉතා සංකීර්ණ අන්තර සම්බන්ධතා විදහා දක්වයි.
ක්‍රිස්තු වර්ෂ පළමු සියවසේ සිට ඉන්දියානු වෙළෙන්දන් සහ වෙළෙඳුන් මුහුදු මාර්ග ඔස්සේ අග්නිදිග ආසියාවට පැමිණීම, කලාපය පුරා බුදුදහම ව්‍යාප්ත කිරීමේ ප්‍රධාන අවස්ථාවක් විය. මෙම සංචාරකයින් ඔවුන්ගේ භාණ්ඩ පමණක් නොව, බුදුදහමේ ඉගැන්වීම් සහ දර්ශනය ඇතුළු ඔවුන්ගේ පොහොසත් සංස්කෘතික, සදාචාරාත්මක වටිනාකම් සහ ආගමික සම්ප්‍රදායන් ද රැගෙන ගියහ. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, අග්නිදිග ආසියාතික රටවල දේශීය ජනතාව මෙම වටිනාකම් සහ භාවිතයන් පිළිගැනීමට සහ වැලඳ ගැනීමට පටන් ගත් අතර, අධ්‍යාත්මික හා සංස්කෘතික හුවමාරුවේ නව යුගයක් ආරම්භ කළහ.
බුද්ධාගමේ ව්‍යාප්තියට එකල පාලකයන් හා බලවතුන්ගේ අනුග්‍රහය ද හිමි වේ. බුරුමයේ අනව්‍රහ රජු සහ ඇන්කෝග්ර් අධිරාජ්‍යයේ හයවන ජයවර්මන් රජු වැනි පාලක පන්තිය බුදුදහම වැලඳ ගත් අතර එහි ඉගැන්වීම්, සාරධර්ම, භාවිතයන් සහ විශ්වාසයන් ඔවුන්ගේ රාජධානි තුළ ප්‍රවර්ධනය කළහ.
බෞද්ධ පිළිවෙත් සහ චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර පිළිපැදීමෙන් ඒවා අධිකරණ සංස්කෘතියේ අනිවාර්ය අංගයක් බවට පත් කළ අතර එය පසුව ප්‍රදේශවාසීන් අතර පැතිර ගියේය. පන්සල්, ආරාම සහ වෙනත් ආගමික ව්‍යුහයන් ඉදිකරන ලද අතර බුදුදහම ස්ථාපිත කිරීමට සහ කලාපය තුළ එහි බලපෑම පැතිරවීමට උපකාර වූ බෞද්ධ භික්ෂූන් වහන්සේලාට සහ විද්වතුන්ට ශිෂ්‍යත්ව ලබා දෙන ලදී.
මෙය අග්නිදිග ආසියාවේ ‘රාජ්‍ය බුද්ධාගම’ හෝ ‘රාජකීය බුද්ධාගම’ ලෙස හැඳින්වෙන බෞද්ධ රටාවේ අද්විතීය ස්වරූපයක් මතුවීමට හේතු විය. එවැනි බෞද්ධ දර්ශනයක් තුළ, රජු බෞද්ධ දර්ශණයේ ආරක්ෂකයා සහ ප්‍රවර්ධනය කරන්නා ලෙස ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. අග්නිදිග ආසියාවේ බුදුදහම සහ රාජ්‍යය අතර එවැනි සංකීර්ණ සම්බන්ධතාවයක් පැවතීම අග්නිදිග ආසියාවේ ආගමික භූ දර්ශනයත් එහි සංස්කෘතිය සහ සමාජය හැඩගැස්වීමේ ප්‍රභල ලක්ෂණයක් විය.
බුදුදහමේ ප්‍රතිපත්ති සහ පිළිවෙත් විදේශීය රාජ්‍යයන් තුළ ප්‍රචාරය කිරීම සඳහා දුෂ්කර ගමනක යෙදුණු බෞද්ධ භික්ෂූන් වහන්සේලා සහ ඉන්දීය උප මහද්වීපයේ විද්වත්හූ අග්නිදිග ආසියාවට බුදුදහම ගෙන ඒම සඳහා විශාල කාර්ය භාරයක් ඉටු කළහ. ඔවුන්ගේ නොසැලෙන කැපවීම සහ බුද්ධ පණිවිඩය පතුරුවා හැරීමේ නොපසුබට උත්සාහය අග්නිදිග ආසියාවේ ආරාම සහ විහාරස්ථාන පිහිටුවීමට ප්‍රධාන වූ අතර බෞද්ධ දර්ශනය ඉගෙනීමේ හා අධ්‍යාත්මික දැනුමේ කේන්ද්‍රස්ථානයක් බවටද පත්විය.
මෙම භික්ෂූන් වහන්සේලා විසින් ලබා දුන් අමිල දැනුම සහ ඉගැන්වීම් කලාපයේ ආගමික හා සංස්කෘතික ගුණාංග හැඩගැස්වීමට දායක විය. එමෙන්ම, බෞද්ධ ග්‍රන්ථ දේශීය භාෂාවලට පරිවර්තනය කිරීම බෞද්ධ ඉගැන්වීම් ජනතාව අතර ප්‍රචලිත කිරීමේ තීරණාත්මකද මෙවලමක් විය. මෙමගින් දැනුම පුළුල් ලෙස ව්‍යාප්ත කිරීමටත්, මුල් බෞද්ධ ග්‍රන්ථවල වාග් භාෂාව වූ පාලි භාෂාව පිළිබඳ ප්‍රවීණයන් සඳහා වැඩි ප්‍රවේශයක් ලබා ගැනීමටත් හැකි විය. කැපී පෙනෙන චීන සංචාරකයෙකු සහ බෞද්ධ විද්වතෙකු වන ෆා-හියන්, මෙම නිර්භීත හිමිවරුන්ගේ කැපවීම සහ උත්සහයන් විදහා දැක්වීමට සමත්වූහ.
බෞද්ධ ඉගැන්වීම් බෙදාගැනීමේ අරමුණින් එම හිමියන් ඉන්දියාවේ සිට අග්නිදිග ආසියාවට ගිය ගමන, බෞද්ධ දර්ශනයයේ බලය සහ අධ්‍යාත්මික ඥානාලෝකය සඳහා භූගෝලීය හා සංස්කෘතික සීමාවන් ඉක්මවා යාමට පුද්ගලයින් පොළඹවා ගැනීමට ඇති හැකියාව පිළිබඳ කදිම සාක්ෂියකි.
අග්නිදිග ආසියාවේ බුද්ධාගමේ වැදගත් අංගයක් වූයේ කලාපයේ ආගමික සමමුහුර්ත ස්වභාවයයි. මෙහිදී බුදුදහම දේශීය සිරිත් විරිත් සහ පිළිවෙත් වලට ඉතා සාර්ථක ලෙස අනර්ග්‍රහනය වූ ඇති අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බුදුදහමේ සහ දේශීය ආගමික සම්ප්‍රදායන්හි අද්විතීය සම්මිශ්‍රණයක් ඇති විය.
මෙම කලාපයට අනන්‍ය වූ විවිධ බෞද්ධ පිළිවෙත්, චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර සහ කලා ආකෘතීන් වර්ධනය වීම එවැනි සමමුහුර්තකරණයට හේතු විය හැක. නිදසුනක් වශයෙන්, අග්නිදිග ආසියාතික ජාතීන් වන තායිලන්තය, මියන්මාරය සහ කාම්බෝජය තුළ, භාවනාව සහ සිහිය අවධාරණය කරන බුදුදහමේ ථෙරවාදී ස්වරූපය බහුලව දක්නට ලැබේ. කෙසේ වෙතත්, ප්‍රාදේශීය සිරිත් විරිත්, චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර සහ ජන සම්ප්‍රදායන් සමාජය තුළ එක හා සමානව මුල් බැස ඇති අතර එය කලාපයේ පොහොසත් හා අද්විතීය සංස්කෘතික විවිධත්වය පිළිබිඹු කරයි.
අග්නිදිග ආසියාතික කලාව, ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ සාහිත්‍යය බුදුදහම කෙරෙහි ඉමහත් බලපෑමක් ඇති කළේය. එම කලාපය තුළ බුදුදහමේ ව්‍යාප්තිය හා බලපෑම වැඩි වීමත් සමඟ ආරාම, විහාරස්ථාන සහ වෙනත් ආගමික හා සංස්කෘතික ව්‍යුහයන් පුළුල් ලෙස ගොඩනැගීම ආරම්භ විය. කාම්බෝජයේ ඇන්ග්කොර් වට්, ඉන්දුනීසියාවේ බොරෝබුදුර් සහ මියන්මාරයේ ශ්වෙදගොන් පැගෝඩා වැනි වාස්තුවිද්‍යාත්මක විශිෂ්ටතම නිර්මාණ බෞද්ධ සංස්කෘතියේ ශ්‍රේෂ්ඨත්වය සහ තේජස පෙන්නුම් කරයි. බෞද්ධ ඉගැන්වීම් අග්නිදිග ආසියාතික සාහිත්‍ය උරුමය කෙරෙහි සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඇති කළ අතර, බුද්ධාගමෙන් ආභාසය ලැබූ දේශීය භාෂාවලින් සාහිත්‍ය සහ වීර කාව්‍ය කිහිපයක් ද නිර්මාණය වී ඇත.
බුද්ධාගම අග්නිදිග ආසියාවේ, විශේෂයෙන්ම මියන්මාරය, ලාඕසය, කාම්බෝජය සහ වියට්නාමය වැනි ප්‍රධාන රටවල ප්‍රබල සහ කල්පවත්නා බලවේගයක් ලෙස පවතී. කෙසේ වෙතත්, ඉස්ලාමීයකරණයේ බලපෑම පැහැදිලිව පෙනෙන මැලේසියාව සහ ඉන්දුනීසියාව වැනි රටවල පවා, බෞද්ධ සංස්කෘතිය මිනිසුන්ගේ එදිනෙදා ජීවිතය හා කටයුතු දිගටම විනිවිද යයි. එහිදී බෞද්ධ දර්ශණයෙන් පොහොසත් සිරිත් විරිත්, සම්ප්‍රදායන් සහ භාවිතයන් නොනැසී පවතින අතර, බෞද්ධ දර්ශණය අධ්‍යාත්මික හා සංස්කෘතික මඟ පෙන්වීමේ ස්ථිර මූලාශ්‍රයක් ලෙස කටයුතු කරයි.
බෞද්ධ දර්ශණය සහ අග්නිදිග ආසියාව අතර ගැඹුරට මුල් බැසගත් සම්බන්ධතාවය ඉන්දියාව සහ කලාපය එකට බැඳ තබන පොහොසත් ඓතිහාසික හා සංස්කෘතික බැඳීම් සඳහා සාක්ෂියක් ලෙස පවතී. ඉන්දියාවේ සිට අග්නිදිග ආසියාව දක්වා බුදුදහම පැතිරීම, කලාව සහ සාරධර්ම හුවමාරුව පෝෂණය කළා පමණක් නොව, කාලය සහ භූගෝලීය සීමාවන් ඉක්මවා යන කල්පවත්නා සංස්කෘතිකමය බැඳීමක් ද ඇති කළේය. මෙම හවුල් උරුමය සමකාලීන යුගයේ අන්‍යෝන්‍ය අවබෝධය සහ සහයෝගීතාව ප්‍රවර්ධනය කරමින් ඔවුන්ගේ වෙළෙඳ, වාණිජ, ආගමික-සංස්කෘතික සහ මිනිසුන් අතර සම්බන්ධතා තවදුරටත් ශක්තිමත් කිරීමට සහ පුනර්ජීවනය කිරීමට පදනම සැපයීමට සමත්ව තිබේ.
අග්නිදිග ආසියාව තුළ බෞද්ධ දර්ශන අඛණ්ඩව පැවතීමට ඇති හැකියාව, විවිධ සංස්කෘතික සංරචකවල අද්විතීය ඒකාබද්ධතාවයක් පෝෂණය කරමින්, දේශීය විශ්වාසයන්, සිරිත් විරිත් සහ භාවිතයන් සමඟ සම්බන්ධ වීමටත් අනුවර්තනය වීමට සමත්වීම මගින් මනාව පෙන්නුම් කරයි.
මෙහිදී වර්තමාන අභියෝග හමුවේ කලාපීය ස්ථාවරත්වය, සෞභාග්‍යය සහ සහජීවනය සඳහා උත්ප්‍රේරකයක් ලෙසද බෞද්ධ දර්ශණය ක්‍රියා කිරීම සුවිශේෂී සිදුවීමකි.
බෞද්ධ දර්ශණය මත පදනම් වූ සබඳතාවයන් මගින්, ඉන්දියාව සහ අග්නිදිග ආසියාව අනාගතය සඳහා වටිනා පදනමක් ඇති කිරීමට සමත්ව තිබේ. එහිදී ජීවිතයේ සෑම අංශයකම ගැඹුරු, වඩාත් අර්ථවත් සහයෝගීතා සහ හවුල්කාරිත්වයන් සඳහාද බෞද්ධ දර්ශණය ඉතා වැදගත්වේ. ඉන්දියාව සහ අග්නිදිග ආසියාව අතර සමීප සබඳතා වර්ධනය කිරීම, සංවර්ධනය සහ සමෘද්ධිය සඳහා නව අවස්ථා විවෘත කිරීමට බෞද්ධ දර්ශණය කටයුතු කරයි.
එමගින් කලාප දෙකෙහි හවුල් ඉතිහාසය, අධ්‍යාත්මිකත්වය සහ සංස්කෘතිය ඉදිරි පරම්පරාවන්ට ශක්තිමත් පදනමක් සහ නවෝත්පාදන මූලාශ්‍රයක් ලෙස කටයුතු කරයි. ඒ අනුව බෞද්ධ දර්ශනය මෙම කළාපය තුල ඉතා ප්‍රබල සාධයක් ලෙස ඉදිරියටත් අඛණ්ඩව කටයුතු කරනු ඇති බවට අපේක්ෂා කළ හැකිය.
